ลักษณะของความรับผิดทางอาญา

1. กฎหมายอาญามีสภาพบังคับ

โทษทางอาญา ได้แก่ ประหารชีวิต จำคุก กักขัง ปรับ ริบทรัพย์สิน ดังนั้นจึงต้องมีหลักประกันแก่บุคคล ดังที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญว่าบุคคลจะไม่ต้องรับโทษอาญา เว้นแต่จะได้กระทำการอันกฎหมายบัญญัติเป็นความผิดและกำหนดโทษไว้และโทษที่จะลงแก่บุคคลนั้นจะหนักกว่าโทษที่กำหนดไว้ในกฎหมายที่ใช้อยู่ในเวลาที่กระทำความผิดมิได้

2. ต้องตีความโดยเคร่งครัด

หลักกฎหมายอาญาจะอุดช่องว่างของกฎหมายเพื่อเป็นผลร้ายแก่ผู้ต้องหาหรือจำเลยไม่ได้

3. ไม่มีผลย้อนหลังไปในทางที่เป็นโทษแก่บุคคลผู้กระทำความผิดแต่ย้อนหลังเป็นคุณได้

4. ห้ามใช้จารีตประเพณีลงโทษทางอาญาแก่บุคคล

ความผิดทางอาญานั้นจะต้องเกิดจาก “กฎหมายลายลักษณ์อักษร” เท่านั้น หากนำจารีตประเพณีมาใช้ในกรณีที่เป็นคุณแก่บุคคล ทำให้การกระทำไม่เป็นความผิดย่อมนำมาใช้ได้

5. ห้ามใช้กฎหมายใกล้เคียงอย่างยิ่งลงโทษทางอาญาแก่บุคคล

6. โดยปกติใช้บังคับเฉพาะการกระทำที่เกิดขึ้นในราชอาณาจักร

6.1 พื้นน้ำ พื้นดิน ที่อยู่ในราชอาณาจักร

6.2 ทะเลอันเป็นอ่าวไทย

6.3 ทะเลอาณาเขต 12 ไมล์ทะเล

6.4 พื้นอากาศเหนือข้อที่ได้กล่าวมาแล้ว

ในกรณีของการกระทำความผิดนอกราชอาณาจักรหรือการกระทำความผิดที่ไม่ถือว่าเป็นการกระทำความผิดในราชอาณาจักรที่กล่าวมาข้างต้นนั้น จะใช้กฎหมายไทยลงโทษผู้กระทำผิดได้ต่อเมื่อ

1. กรณีผู้กระทำความผิดเป็นคนไทยและมีผู้เสียหายร้องขอให้ลงโทษตามกฎหมายไทยหรือรัฐบาลของประเทศที่ได้ก่อความผิดขึ้นร้องขอให้ลงโทษตามกฎหมายไทย (มาตรา8)

2. กรณีที่ผู้กระทำผิดไม่ใช่คนไทย แต่มีคนไทยหรือรัฐบาลไทยเป็นผู้เสียหายและผู้เสียหายนั้นได้ร้องขอให้ลงโทษตามกฎหมายไทย (มาตรา8)

ประเภทของความผิดอาญา

« แบ่งตามอัตราโทษ

1) ความผิดลหุโทษ

ความผิดลหุโทษ หมายถึง ความผิดอาญาเล็กน้อยที่มีโทษจำคุกไม่เกิน 1 เดือน หรือปรับไม่เกิน 10,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ

2) ความผิดทั่วไป

ความผิดทั่วไป หมายถึง ความผิดที่มีอัตราโทษสูงกว่าความผิดลหุโทษ เช่น ความผิดฐานฆ่าผู้อื่น ลักทรัพย์ ทำให้เสียทรัพย์ เป็นต้น

« แบ่งตามผู้เสียหายและการดำเนินคดี

1) ความผิดอาญาแผ่นดิน

ความผิดอาญาแผ่นดิน หมายถึง ความผิดที่นอกจากผู้เสียจะได้รับผลร้ายจากการกระทำนั้นแล้ว รัฐหรือสังคมส่วนรวมยังได้รับผลร้ายจากการกระทำนั้นด้วย

2) ความผิดต่อส่วนตัว

ความผิดต่อส่วนตัว หมายถึง ความผิดที่ผู้เสียหายได้รับผลร้ายจากการกระทำนั้นโดยเฉพาะ มักเรียกว่า “ความผิดอันยอมความได้” ความผิดประเภทนี้มีเงื่อนไขในการดำเนินคดีที่เข้มงวดกว่าความผิดอาญาแผ่นดิน เช่น พนักงานสอบสวนจะทำการสอบสวนได้ต้องมีคำร้องทุกข์ของผู้เสียหายก่อน และผู้เสียหายต้องร้องทุกข์ภายใน 3 เดือนนับแต่วันที่รู้เรื่อง มิฉะนั้นคดีจะขาดอายุความ